Παρασκευή 13 Μαρτίου 2015

Ο Terry Prachett δεν είναι χαρωπός, είναι θυμωμένος ~ του Neil Gaiman



Θέλω να σας μιλήσω για τον φίλο μου τον Terry Prachett, και δεν είναι εύκολο. Θα σας πω κάτι που ίσως δεν ξέρετε. Κάποιοι άνθρωποι έχουν γνωρίσει έναν καταδεκτικό άνθρωπο με γενειάδα και καπέλο. Νομίζουν πως γνώρισαν τον Sir Terry Prachett. Κάνουν λάθος.

Στα συνέδρια επιστημονικής φαντασίας πολλές φορές σου αναθέτουν κάποιον να σε προσέχει, να σε πηγαίνει από το ένα μέρος στο άλλο χωρίς να χαθείς. Πριν από κάποια χρόνια γνώρισα έναν τύπο που είχε αναλάβει αυτό τον ρόλο για τον Terry σε ένα συνέδριο στο Τέξας. Τα μάτια του βούρκωσαν στην ανάμνηση να πηγαίνει τον Terry από το μέρος της ομιλίας του στην έκθεση βιβλίου και μετά πίσω. "Τι χαρωπό γερο-ξωτικό που είναι ο Sir Terry", μου είπε. Και εγώ σκέφτηκα, Όχι. Όχι δεν είναι.

Τον Φεβρουάριο του 1991, ο Terry και εγώ υπογράφαμε βιβλία για το Good Omens, ένα βιβλίο που είχαμε γράψει παρέα. Βρισκόμασταν στο Σαν Φρανσίσκο. Μόλις είχαμε τελειώσει να υπογράφουμε σε ένα τοπικό βιβλιοπωλείο. Ο Terry κοίταξε το πρόγραμμα. Επόμενη στάση ήταν ένας ραδιοφωνικός σταθμός: είχαμε κανονίσει μια ζωντανή ωριαία συνέντευξη. "Από τη διεύθυνση βλέπω πως ο σταθμός είναι λίγο πιο κάτω", μου είπε ο Terry. "Και έχουμε περίπου ένα μισάωρο. Λέω να περπατήσουμε μέχρι εκεί".

Αυτό έγινε πολύ καιρό πριν, τις μέρες πριν τα GPS και τα κινητά τηλέφωνα και τις εφαρμογές για Ταξί και τα λοιπά χρήσιμα πράγματα που θα μπορούσαν να μας έχουν ενημερώσει μέσα σε λίγα λεπτά πως όχι, ο σταθμός δεν ήταν λίγο πιο κάτω. Ήταν αρκετά μίλια μακριά, σε ανηφόρα, και κυρίως περπατώντας μέσα από ένα πάρκο.

Όποτε περνούσαμε από κάποιο καρτοτηλέφωνο το χρησιμοποιούσαμε για να τηλεφωνήσουμε στο σταθμό, να τους πούμε πως γνωρίζαμε ότι είχαμε αργήσει για τη ζωντανή μετάδοση, και πως ειλικρινά, περπατούσαμε όσο πιο γρήγορα μπορούσαμε. 

Στη διαδρομή εγώ προσπαθούσα να λέω χαρωπά και αισιόδοξα πράγματα. Ο Terry δεν έλεγε τίποτα, με έναν τρόπο που έκανε ξεκάθαρο πως οτιδήποτε έλεγα εγώ πιθανότατα θα έκανε τα πράγματα χειρότερα. Δεν τόλμησα να πω, σε κανένα σημείο της διαδρομής, πως όλα αυτά θα είχαν αποφευχθεί αν απλά είχαμε πει στο βιβλιοπωλείο να μας καλέσει ένα ταξί. Υπάρχουν κάποια πράγματα που δεν μπορείς να ξε-πεις, που δεν μπορείς να πεις σε κάποιον και μετά να παραμείνετε φίλοι, και αυτό θα ήταν ένα από αυτά. 

Φτάσαμε στον ραδιοφωνικό σταθμό που βρισκόταν στην κορυφή ενός λόφου, πολύ μακριά από οπουδήποτε, αργοπορημένοι περίπου 40 λεπτά για την ωριαία μας συνέντευξη. Φτάσαμε ιδρωμένοι και λαχανιασμένοι και ο σταθμός μόλις μετέδιδε ένα έκτακτο γεγονός. Κάποιος πυροβόλησε μέσα σε ένα τοπικό McDonald's, μια είδηση που σίγουρα δεν θέλεις να είναι ο προπομπός μιας συνέντευξης για ένα χιουμοριστικό βιβλίο που μιλάει για το τέλος του κόσμου και για το γεγονός ότι όλοι θα πεθάνουμε.

Οι συντελεστές του σταθμού ήταν κι αυτοί θυμωμένοι μαζί μας και με το δίκιο τους: δεν έχει πλάκα να πρέπει να κάθεσαι να αυτοσχεδιάζεις όταν οι καλεσμένοι σου λείπουν. Δε νομίζω πως τα 15 λεπτά που είχαμε στον αέρα είχαν πλάκα. Αργότερα έμαθα πως ο Terry και εγώ είχαμε μπει στην μαύρη λίστα των ραδιοφωνικών σταθμών του Σαν Φρανσίσκο, γιατί το να αφήνεις τους παρουσιαστές μιας εκπομπής να μιλάνε μόνοι τους για 40 λεπτά είναι κάτι που οι δυνάμεις του ραδιοφώνου δεν ξεχνούν, ή συγχωρούν, πολύ εύκολα.

Παρόλα αυτά, σε λίγα λεπτά όλα είχαν τελειώσει. Γυρίσαμε πίσω στο ξενοδοχείο μας και αυτή τη φορά πήραμε ταξί. Ο Terry έβραζε με σιωπηλό θυμό: κυρίως με τον εαυτό του υποπτεύομαι, αλλά και με τον κόσμο που δεν τον είχε ενημερώσει πως η απόσταση του ραδιοφωνικού σταθμού από το βιβλιοπωλείο ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που υπολογίζαμε. Έκατσε μαζί μου στην πίσω θέση του ταξί άσπρος από θυμό, μια συμπυκνωμένη μπάλα οργής. Θυμάμαι είπα κάτι, προσπαθώντας να τον ηρεμήσω. Ίσως είπα πως δεν είχε έρθει και το τέλος του κόσμου, πως όλα τελικά πήγαν καλά και πως καλό θα ήταν να σταματήσουμε να είμαστε θυμωμένοι.

Ο Terry με κοίταξε. Είπε: "Μην υποτιμάς αυτόν τον θυμό. Αυτός ο θυμός ήταν η μηχανή που έδωσε ώθηση στο Good Omens". Σκέφτηκα τον τρόπο με τον οποίο έγραφε ο Terry, και τον τρόπο που ωθούσε και τους υπόλοιπους από μας μαζί του και ήξερα πως είχε δίκιο.

Υπάρχει μια οργή στον τρόπο γραφής του Terry Prachett: αυτή η οργή είναι η μηχανή που έδωσε ώθηση στον κόσμο του Discworld. Είναι επίσης ο θυμός απέναντι στον διευθυντή του σχολείου που αποφάσισε πως ο εξάχρονος Terry δε θα ήταν ποτέ αρκετά έξυπνος να περάσει τις εξετάσεις που οδηγούσαν τότε στο Γυμνάσιο, θυμός απέναντι στους πομπώδεις κριτικούς και απέναντι σε αυτούς που θεωρούν ότι η σοβαρότητα είναι το αντίθετο του αστείου. Θυμός απέναντι στους Αμερικανούς εκδότες του που δεν μπορούσαν να βγάλουν τα βιβλία του με επιτυχία.

Ο θυμός είναι πάντα εκεί, μια μηχανή που δίνει ώθηση. Όταν ο Terry έμαθε πως υπέφερε από μια σπάνια, πρώιμη μορφή της νόσου Alzheimer, ο στόχος της οργής του άλλαξε: ήταν θυμωμένος με το μυαλό του και το γενετικό του υλικό και, πάνω απ'όλα, έξαλλος με μια χώρα που δεν του επέτρεπε (ή σε οποιονδήποτε άλλον σε παρόμοια κατάσταση) να διαλέξει τον τρόπο και τον χρόνο του θανάτου του.

Και αυτός ο θυμός πιστεύω πως βασίζεται πάνω στην αίσθηση δίκαιου και άδικου που έχει ο Terry. Είναι αυτή ακριβώς η αίσθηση δικαίου που διατρέχει το έργο του και τα γραπτά του Terry και είναι αυτή η αίσθηση που τον οδήγησε από το σχολείο, την δημοσιογραφία, το γραφείο τύπου μιας εταιρείας ηλεκτρισμού, στη θέση που έχει σήμερα ως ένας από τους πιο αγαπημένους και επιτυχημένους συγγραφείς παγκοσμίως.

Είναι αυτή η αίσθηση δικαίου που τον κάνει, όταν γράφει για άλλα πράγματα, να παίρνει λίγο χρόνο και να κάνει σχολαστικές αναφορές στις επιρροές του - για παράδειγμα στον Alan Coren, που δημιούργησε πρώτος πολλές από τις τεχνικές σύντομου χιούμορ που ο Terry  κι εγώ έχουμε χρησιμοποιήσει και αναπτύξει όλα αυτά τα χρόνια. Ή το υπέροχο, παραγεμισμένο, μεθυστικό Brewer's Dictionary of Phrase and Fable και τον συντάκτη του, τον Rev E Cobham Brewer.

Η συγγραφική φωνή του Terry είναι πάντα δική του: λαμπρή, ενημερωμένη, λογική, υπαινικτικά διασκεδαστική. Υποθέτω, πως αν κοιτάξεις επιπόλαια, μπορεί, ίσως, να την περάσεις για εύθυμη. Αλλά κάτω από οποιαδήποτε ευθυμία υπάρχουν τα θεμέλια της οργής. Ο Terry Prachett δεν είναι από τους ανθρώπους που θα προχωρήσει απαλά μέσα σε οποιαδήποτε νύχτα, καλή ή όχι.

Θα οργιστεί, όπως φεύγει, με τόσα πολλά πράγματα: ηλιθιότητα, αδικία, ανθρώπινη χαζομάρα και επιπολαιότητα, όχι μόνο με τον θάνατο του φωτός. Και, χέρι χέρι με τον θυμό, σαν άγγελος και δαίμονας που περπατούν στο ηλιοβασίλεμα, υπάρχει αγάπη: για τα ανθρώπινα πλάσματα, παρόλα τα ελλατώματά μας, για αντικείμενα, για ιστορίες, και κυρίως, αγάπη για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Για να το θέσω αλλιώς, ο θυμός είναι η μηχανή που τον ωθεί, αλλά είναι η μεγαλειότητα του πνεύματος που χρησιμοποιεί τον θυμό αυτό στην πλευρά των αγγέλων, ή καλύτερα για όλους εμάς, στην πλευρά των ουρακοτάγκων.

Ο Terry Prachett δεν είναι ένα χαρωπό γερο-ξωτικό. Ούτε καν. Είναι πολλά περισσότερα απ' αυτό. Καθώς ο Terry σύντομα θα προχωρήσει προς το σκοτάδι, οργίζομαι κι εγώ: οργίζομαι με την αδικία που θα μας στερήσει από - τι; Από 20 ή 30 ακόμα βιβλία; Από άλλο ένα ράφι γεμάτο ιδέες και πανέξυπνες φράσεις και παλιούς γνώριμους και νέους φίλους και ιστορίες στις οποίες οι άνθρωποι κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν, δηλαδή χρησιμοποιούν το μυαλό τους για να βγουν από μπελάδες στους οποίους μπλέχτηκαν χωρίς να σκέφτονται; Στην πραγματικότητα, η απώλεια αυτών των πραγμάτων δεν με θυμώνει όσο ίσως θα έπρεπε. Με θλίβει, αλλά σαν κάποιος που ήμουν μάρτυρας και συνδημιουργός κάποιων από αυτών, καταλαβαίνω πως όλα τα βιβλία του Terry Prachett είναι ένα μικρό θαύμα, και έχουμε ήδη αρκετά και δεν αρμόζει σε κανέναν μας να είναι άπληστος.

Οργίζομαι για την απώλεια ενός φίλου μου. Και σκέφτομαι "τι θα έκανε ο Terry με αυτόν τον θυμό;". Και τότε πιάνω την πένα μου και ξεκινάω το γράψιμο.


Πέμπτη 26 Φεβρουαρίου 2015

Πως να φτιάξεις ένα σύμπαν που δε θα καταρρεύσει μετά από δύο μέρες - Philip K. Dick


Όταν έγραφα ιστορίες και μυθιστορήματα που ρωτούσαν «τι είναι πραγματικότητα;», πάντα ήλπιζα πως κάποια μέρα θα πάρω μια απάντηση. Αυτή ήταν και η ελπίδα των περισσότερων από τους αναγνώστες μου. Τα χρόνια πέρασαν. Έγραψα πάνω από 30 μυθιστορήματα και πάνω από εκατό ιστορίες, αλλά ακόμα δεν μπόρεσα να καταλάβω τι είναι πραγματικό και τι όχι. Μια μέρα, μια φοιτήτρια σε πανεπιστήμιο του Καναδά μου ζήτησε να της ορίσω τι εστί πραγματικότητα, για μια εργασία που έγραφε στο μάθημα της φιλοσοφίας. Το σκέφτηκα λίγο και τελικά της είπα, «Πραγματικότητα είναι αυτό, που ακόμα και όταν σταματάς να το πιστεύεις δε φεύγει». Αυτό ήταν ό, τι καλύτερο μπορούσα να σκεφτώ. Το περιστατικό συνέβη το 1972. Από τότε, δεν έχω καταφέρει να ορίσω την πραγματικότητα με μεγαλύτερη σαφήνεια.

Αλλά το πρόβλημα είναι πραγματικό, όχι ένα απλό διανοητικό παιχνίδι. Γιατί σήμερα ζούμε σε μια κοινωνία όπου πλαστές πραγματικότητες κατασκευάζονται από τα μίντια, τις κυβερνήσεις, τις μεγάλες πολυεθνικές, τις θρησκείες, ενώ υπάρχει η τεχνολογική υποδομή να μεταφέρονται οι ειδήσεις αυτές κατευθείαν μέσα στο μυαλό του αναγνώστη, του τηλεθεατή, του ακροατή. Μερικές φορές, όταν παρακολουθώ την 11χρονη κόρη μου να βλέπει τηλεόραση, αναρωτιέμαι τι διδάσκεται εκείνη την ώρα. Το πρόβλημα της λάθος κατανόησης, σκεφτείτε το λίγο. Ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα που δημιουργήθηκε για ενηλίκους παρακολουθείται από ένα μικρό παιδί. Τα μισά απ΄ όσα λέγονται και γίνονται πιθανώς παρανοούνται από το παιδί. Ίσως παρανοούνται όλα. Και το θέμα είναι, πόσο αυθεντικές ήταν οι πληροφορίες που παρουσιάζονταν εξ’ αρχής, έστω κι αν το παιδί ήταν ικανό να τις κατανοήσει όλες; Ποια είναι η σχέση μεταξύ μιας τυπικής τηλεοπτικής κωμωδίας με την πραγματικότητα; Ή των κάθε λογής εκπομπών με μπάτσους; Αυτοκίνητα που βγαίνουν εκτός ελέγχου, τρακάρουν και πιάνουν φωτιά. Οι αστυνομικοί είναι πάντα οι καλοί της υπόθεσης και πάντα κερδίζουν. Μην αγνοείτε αυτό το σημείο. Οι αστυνομία πάντα κερδίζει. Καλό μάθημα αυτό. Δεν πρέπει να πολεμάς την εξουσία και ακόμα κι αν τολμήσεις να το κάνεις, θα χάσεις. Το μήνυμα εδώ είναι να είσαι παθητικός. Και να συνεργάζεσαι. Αν ο Αστυνόμος Μπερέτα σου ζητήσει πληροφορίες, να του τις δώσεις, γιατί ο Αστυνόμος Μπερέτα είναι καλός άνθρωπος και πρέπει να τον εμπιστεύεσαι. Σε αγαπάει, και θα πρέπει να τον αγαπάς κι εσύ.

Οπότε στα γραπτά μου ρωτάω, τι είναι πραγματικό; Βομβαρδιζόμαστε ασταμάτητα από ψευδο-πραγματικότητες κατασκευασμένες από πολύ έξυπνους ανθρώπους που έχουν στη διάθεσή τους πολύ εξελιγμένους ηλεκτρονικούς μηχανισμούς. Δεν είμαι καχύποπτος σχετικά με τα κίνητρά τους. Είμαι καχύποπτος σχετικά με τη δύναμή τους. Έχουν πολύ από δαύτη. Και πρόκειται για τρομερή δύναμη: της δημιουργίας ολόκληρων κόσμων, κόσμων του μυαλού. Θα έπρεπε να ξέρω. Κάνω το ίδιο πράγμα. Είναι η δουλειά μου να φτιάχνω σύμπαντα, σαν τις βάσεις των μυθιστορημάτων μου. Και πρέπει να τα φτιάχνω με τέτοιο τρόπο ώστε να μην καταρρεύσουν δυο μέρες μετά. Ή τουλάχιστον αυτό ελπίζουν οι εκδότες μου. Παρόλα αυτά, θα σας εκμυστηρευτώ ένα μυστικό: μου αρέσει να χτίζω σύμπαντα που καταρρέουν. Μου αρέσει να τα βλέπω να ξεκολλάνε και μου αρέσει να βλέπω πως αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα οι χαρακτήρες των ιστοριών. Τρέφω μια μυστική αγάπη για το Χάος. Θα έπρεπε να υπάρχει περισσότερο. Μην πιστεύετε – και το λέω αυτό με τη μεγαλύτερη σοβαρότητα- και μην υποθέτετε πως η τάξη και η σταθερότητα είναι πάντα θετικά στοιχεία, σε μια κοινωνία ή σε ένα σύμπαν. Το παλιό, το σκουριασμένο, πρέπει πάντα να δίνει τη θέση του σε νέα ζωή και στη γέννηση νέων πραγμάτων. Προτού γεννηθεί το νέο, πρέπει να εξαλειφθεί το παλιό. Αυτή είναι μια πολύ επικίνδυνη συνειδητοποίηση, γιατί αυτό που ουσιαστικά μας λέει είναι πως πρέπει σε κάποια φάση να χωρίσουμε με οτιδήποτε μας είναι γνώριμο. Και αυτό πονάει. Αλλά είναι κομμάτι του σεναρίου της ζωής. Και εκτός και αν μπορέσουμε να ενσωματώσουμε ψυχολογικά την αλλαγή, τότε αρχίζουμε κι εμείς να πεθαίνουμε, εσωτερικά. Αυτό που λέω είναι πως τα αντικείμενα, οι συνήθειες, και οι παραδόσεις πρέπει να εξαλειφθούν έτσι ώστε να μπορέσει να ζήσει το αυθεντικό ανθρώπινο ον. Και είναι αυτό το αυθεντικό ανθρώπινο ον που μετράει περισσότερο απ’ όλα αυτά, ο βιώσιμος, ελαστικός αυτός οργανισμός που μπορεί να σηκωθεί στα πόδια του αφού πέσει, που μπορεί να αφομοιώσει και να κατανοήσει το νέο.

Ο προ-Σωκρατικός φιλόσοφος Παρμενίδης δίδασκε πως τα μόνα πράγματα που είναι αληθινά είναι αυτά που δεν αλλάζουν ποτέ… και ο προ-Σωκρατικός φιλόσοφος Ηράκλειτος δίδασκε ότι «τα πάντα ρει». Αν αντιπαραβάλουμε τις δύο αυτές διδαχές τότε καταλήγουμε στο εξής αποτέλεσμα: Τίποτα δεν είναι αληθινό. Βέβαια αυτός ο δρόμος σκέψης δε σταματάει εδώ: Ο Παρμενίδης δεν θα μπορούσε να έχει υπάρξει γιατί μεγάλωσε και γέρασε και πέθανε και εξαφανίστηκε, οπότε, σύμφωνα με τις διδαχές του, δεν υπήρξε, δεν ήταν αληθινός. Και ο Ηράκλειτος μπορεί να είχε δίκιο, ας μην το ξεχνάμε αυτό, οπότε αν ο Ηράκλειτος είχε δίκιο, τότε ο Παρμενίδης όντως υπήρξε, άρα, σύμφωνα με τις διδαχές του Ηράκλειτου, ίσως ο Παρμενίδης να είχε δίκιο, εφόσον ο Παρμενίδης εκπλήρωνε τις συνθήκες, τα κριτήρια, με τα οποία ο Ηράκλειτος έκρινε αν τα πράγματα ήταν αληθή ή όχι.

Τα λέω αυτά, μόνο και μόνο για να δείξω ότι όταν ξεκινάς να ρωτάς τι είναι πραγματικό και τι όχι τότε αρχίζεις να μπλέκεις με ανοησίες. Ο David Hume, ο μεγαλύτερος σκεπτικός απ’όλους, παρατήρησε μια φορά πως μετά από μια συνάντηση Σκεπτικών φιλοσόφων για να ανακηρύξουν την εγκυρότητα του σκεπτικισμού σαν φιλοσοφικό ρεύμα, όλα τα μέλη της συνάντησης έφυγαν από το χώρο χρησιμοποιώντας την πόρτα, και όχι το παράθυρο. Καταλαβαίνω αυτό που ήθελε να πει ο Hume. Όλα ήταν μόνο λόγια. Οι σοβαροί φιλόσοφοι δεν έπαιρναν αυτά που έλεγαν στα σοβαρά.

[…]



Το βασικό εργαλείο για τον χειρισμό της πραγματικότητας είναι ο χειρισμός των λέξεων. Αν μπορείς να ελέγχεις τον ορισμό των λέξεων, ελέγχεις τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν αυτές τις λέξεις. Ο Όργουελ το έδειξε ξεκάθαρα αυτό στο 1984. Άλλος ένας τρόπος να ελέγχεις τα μυαλά των ανθρώπων είναι να ελέγχεις τις αντιλήψεις τους. Αν καταφέρεις να τους κάνεις να βλέπουν τον κόσμο όπως εσύ, τότε θα σκέφτονται όπως εσύ. Η κατανόηση ακολουθεί την αντίληψη.

Και πως τους κάνεις να βλέπουν την πραγματικότητα που βλέπεις κι εσύ; Εξάλλου, είναι απλά μία πραγματικότητα ανάμεσα σε όλες τις άλλες. 

Οι εικόνες είναι ένα βασικό συστατικό: εικόνες. Αυτός είναι ο λόγος που η δύναμη της τηλεόρασης να επηρεάζει τα μυαλά των ανθρώπων, είναι τόσο μεγάλη. Εικόνες και λέξεις συγχρονίζονται. Υπάρχει η πιθανότητα πλήρους ελέγχου του τηλεθεατή, ειδικά του νεαρού τηλεθεατή. Η θέαση της τηλεόρασης είναι παρόμοια με την υπνοθεραπεία. Ένα εγκεφαλογράφημα κάποιου που βλέπει τηλεόραση δείχνει πως μετά από μισή ώρα το μυαλό αποφασίζει πως δεν συμβαίνει τίποτα και μπαίνει σε μια ενδιάμεση κατάσταση ύπνου-ξύπνιου, εκπέμποντας κύματα Άλφα. Αυτό συμβαίνει επειδή τα μάτια δεν κινούνται πολύ. Επίσης, πολλές από τις πληροφορίες είναι σε μορφή εικόνων και άρα περνάνε για επεξεργασία στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου αντί να επεξεργάζονται από το αριστερό, όπου εδρεύει η συνειδητή προσωπικότητα. Πρόσφατα πειράματα δείχνουν πως τα περισσότερα από αυτά που βλέπουμε στην τηλεόραση περνάνε κατευθείαν στο υποσυνείδητο. Απλά φανταζόμαστε πως βλέπουμε συνειδητά αυτά που γίνονται. Η πλειοψηφία των μηνυμάτων διαφεύγουν της προσοχής μας. Κυριολεκτικά, μετά από μερικές ώρες καθισμένοι μπροστά από την τηλεόραση, δεν ξέρουμε καν τι είδαμε. Οι αναμνήσεις μας είναι σποραδικές, όπως οι αναμνήσεις των ονείρων. Τα κενά γεμίζονται εκ των υστέρων συνήθως με ψευδείς «αναμνήσεις»*.

Συμμετέχουμε, χωρίς τη θέλησή μας, στην κατασκευή μιας ψευδούς πραγματικότητας και στη συνέχεια την καταβροχθίζουμε με λαιμαργία.

*ΣτΜ: Όσοι είστε υπερβολικά cool για την τηλεόραση, απλά αντικαταστήστε την λέξη με την οθόνη του υπολογιστή/laptop/smartphone σας. Δεν έχει αλλάξει κάτι.

Μετάφραση αποσπάσματος από το κείμενο του Philip K. Dick "How to Build a Universe That Doesn't Fall Apart Two Days Later", 1978. Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο ΕΔΩ

Κυριακή 11 Ιανουαρίου 2015

RAW - Αισιόδοξες σκέψεις πάνω στον θάνατο


Δεν καταλαβαίνω γιατί οι άνθρωποι φοβούνται τον θάνατο - αν και σίγουρα υπάρχουν καλοί λόγοι να φοβούνται την διαδικασία του θανάτου. Η διαδικασία του θανάτου περιλαμβάνει πολλές φορές περιόδους παρατεταμένου πόνου και τουλάχιστον σε αυτή τη χώρα (ΗΠΑ) η διαδικασία αυτή μπορεί να αδειάσει τις αποταμιεύσεις μιας ζωής στα ταμεία του υπουργείου υγείας. Και οι δυό αυτές προοπτικές είναι εξίσου τρομακτικές, ειδικά αν κάποιος ήλπιζε να αφήσει μια αξιοσέβαστη κληρονομιά στα παιδιά του.

Αυτές οι απαίσιες συνθήκες μπορούν όμως να αποφευχθούν αν κάποιος μετακομίσει σε μια πολιτισμένη χώρα με ένα εθνικό σχέδιο υγείας και νομική βοήθεια που να επιτρέπει την αυτοκτονία, ή την θανάτωση, αν φτάσεις σε μια κατάσταση που δεν μπορείς να το κάνεις μόνος σου. Προσωπικά, σκοπεύω να μετακομίσω στην Ολλανδία αν είναι αναπόφευκτη μια επίπονη και παρατεταμένη διαδικασία θανάτου. Οι ιατρικοί ληστές έχουν ήδη βγάλει πολλά λεφτά από εμένα. Αρνούμαι να τους πλουτίσω κι άλλο καθώς κατευθύνομαι προς την έξοδο.

Αλλά σχετικά με τον θάνατο και αυτό - αν υπάρχει κάτι - που ακολουθεί, δεν βλέπω κανένα λόγο ανησυχίας.

Ας πάρουμε με τη σειρά τις εναλλακτικές:

Οι περισσότεροι άνθρωποι ανά τους αιώνες πιστεύουν πως μετά το θάνατο έρχεται κάποια αναγέννηση (μετεμψύχωση). Νομίζω πως αυτό πιστεύουν οι περισσότεροι άνθρωποι στον πλανήτη μας ακόμα και σήμερα. Κάτι τέτοιο δε με τρομάζει. Αν ξαναγεννηθώ ως κατσαρίδα, σκοπεύω να ζήσω κοντά στον υπολογιστή κάποιου και να γράφω ποιήματα στο πληκτρολόγιο τις νύχτες, όπως ο Άρτσυ, η διάσημη κατσαρίδα που έγραφε τις ρίμες του στην γραφομηχανή του Don Marquis. Αν ξαναγεννηθώ σαν άνθρωπος, μπορεί να συναντήσω ξανά την γυναίκα μου Αρλέν, να την ερωτευτώ ξανά και να την παντρευτώ ξανά. Θα το λάτρευα αυτό.

Άλλες μετεμψυχώσεις, όπως για παράδειγμα ως δέντρο, ή ως μια γαλάζια φάλαινα, φαίνονται περισσότερο διασκεδαστικές (και εκπαιδευτικές), παρά τρομακτικές.

Δυστυχώς, δεν έχω κανέναν λόγο να πιστεύω στην μετενψύχωση, αν και θα το ήθελα. Την περιλαμβάνω στις εναλλακτικές μόνο για χάρη πληρότητας.

Υπάρχει επίσης μια διαβόητη φήμη, που κυκλοφορεί κυρίως στους κύκλους του Δυτικού κόσμου,
σύμφωνα με την οποία πηγαίνουμε σε ένα μέρος που ονομάζεται παράδεισος. Από όλες τις περιγραφές που έχω διαβάσει, κάτι τέτοιο μου ακούγεται απαίσιο. Ο πλυθησμός του Παραδείσου αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από Χριστιανούς, αν και οι ειδικοί πάνω στον Παράδεισο διαφωνουν σχετικά με το ποια ακριβώς ομάδα Χριστιανών είναι αυτή, αλλά όλοι συμφωνούν πως η ομάδα αυτή είναι αυτή που ανήκουν οι ίδιοι. Το να περάσω μια αιωνιότητα ανάμεσα σε τόσο ματαιόδοξους ανθρώπους μου φαίνεται μαρτυρικό, αλλά ευτυχώς δεν είμαι Χριστιανός, οπότε δεν θα καταδικαστώ σε ένα τόσο βαρετό μέρος.

Μια ακόμα πιο ανησυχητική αναφορά μας έρχεται από τον ύμνο των Αμερικανών Πεζοναυτών:
Αν ο στρατός και το Ναυτικό
κοιτούσαν ποτέ τον Παράδεισο
θα έβλεπαν πως οι δρόμοι φυλάσσονταν
από τους Αμερικανούς Πεζοναύτες

Ένα μέρος όπου όλοι οι δρόμοι του φυλάσσονται από τους Πεζοναύτες μου φαίνεται ως ένα ιδιαιτέρως μοχθηρό και ολοκληρωτικό καθεστώς, ειδικά αν κυβερνάνε Χριστιανοί, και σίγουρα δε θα ήθελα να πάω εκεί ούτε καν για να το επισκεφτώ. Για την ακρίβεια δε θα το ευχόμουν ούτε στον χειρότερο εχθρό μου, αν είχα κάποιον. (Κάποιοι με μισούν για τα βιβλία που γράφω, αλλά αρνούμαι να τους επιστρέψω το συναίσθημα, οπότε δε μετράνε σαν εχθροί μου).

Ευτυχώς, όπως είπα, δεν περνάω τις εξετάσεις για τον Παράδεισο. Μια ακόμα χειρότερη ιδέα, που τρομοκρατεί εκατομμύρια ανθρώπους, λέει πως αρκετοί από μας θα πάμε σε ένα μέρος που ονομάζεται Κόλαση, όπου θα βασανιζόμαστε αιώνια. Αυτό δε με τρομάζει επειδή, όταν προσπαθώ να φανταστώ έναν Νου που θα μπορούσε να έχει δημιουργήσει το Σύμπαν μας, δεν μπορώ να διανοηθώ ότι ο Νους αυτός, που συνήθως ονομάζεται "Θεός", είναι τόσο τρελός.

Δηλαδή ρε παιδιά, συγκρίνετε τον "Θεό" αυτόν, με το χειρότερο τέρας που μπορείτε να σκεφτείτε - τον Χίτλερ, τον Στάλιν, αυτούς τους ανθρώπους. Κανείς από αυτούς δεν βασάνιζε αιωνίως τα θύματά του. Ακόμα και ο Ντε Σαντ, στις σαδομαζοχιστικές του νουβέλες, δεν μπόρεσε καν να διανοηθεί ένα ατελείωτο μαρτύριο. Η ιδέα πως ο Νους της Δημιουργίας (αν υπάρχει) θέλει να βασανίζει κάποιες από τις δημιουργίες του για ατελείωτες αιωνιότητες αιωνιοτήτων είναι υπερβολικά παράλογη για να την πάρω στα σοβαρά.

Ένας τόσο βαθιά διαταραγμένος νους δε θα μπορούσε να χτίσει μια καλύβα από λάσπη, πόσο μάλλον το περίπλοκο και θαυμαστό Σύμπαν που μας περιβάλει.

Αν ένα τέτοιο τέρας όντως υπήρχε, η μόνη λογική συμπεριφορά απέναντί του θα ήταν η Βουδιστική αρετή της συμπόνοιας. Φαίνεται να είναι βαθιά άρρωστος, οπότε ας μην τον μισούμε: ας προσπαθήσουμε να τον κατανοήσουμε και να τον συγχωρέσουμε. Ίσως κάποια μέρα έρθει στα συγκαλά Του. (Γράφω «Του» αντί του πιο διαδεδομένου «του/της» επειδή μόνο αρσενικοί θεοί φαίνεται να έχουν επινοήσει τις Κολάσεις. Δεν μπορώ να σκεφτώ ούτε μία Θεά που να έχει δημιουργήσει Κόλαση για όσους την δυσαρεστούσαν).

Ένα τέταρτο εναλλακτικό μεταθανάτιο σενάριο περιλαμβάνει ένωση με τον "Θεό". Αυτή η ιδέα, που φαίνεται να έχει τις ρίζες της στον Ινδουισμό, είναι δημοφιλής στους λεγόμενους New Agers. Δεν βλέπω τίποτα το τρομακτικό σε αυτήν. Για την ακρίβεια, βασιζόμενος πάνω στις εμπειρίες που είχα με ψυχεδελικά, υποπτεύομαι πως θα μου άρεσε. Ένα αιώνιο τριπάκι, όπου το σώμα σου είναι ολόκληρο το Σύμπαν: ποιος θα φοβόταν κάτι τέτοιο (εκτός από τους Ρεπουμπλικανούς);

Το πέμπτο, και απ'όσο μπορώ να σκεφτώ τελευταίο σενάριο, λέει πως μετά το θάνατο έρχεται αιώνια λήθη. Αυτό το σενάριο έχει εξοργίσει πολλούς διανοούμενους (όπως για παράδειγμα τον Bertrand Russell και τον Jean Paul Sartre, που φαίνεται πως μισούν την μεταθάνατια ζωή επειδή δεν υπάρχει, όπως είναι μονίμως τσαντισμένοι και με τον "Θεό" επειδή δεν υπάρχει). Λυπάμαι: δεν μου φαίνεται καθόλου τρομακτικό. Αν βυθιστώ στην αιώνια λήθη, δεν θα το ξέρω (ο ορισμός της λήθης). Πως μπορείς να φοβάσαι κάτι που δεν μπορείς να βιώσεις;

Εξάλλου, η λήθη σημαίνει και ελευθερία "από τα δεσμά της σάρκας", από τον καρκίνο μέχρι τα σπυράκια, ακόμα και από τις κακές κριτικές των βιβλίων μου.

Η ζωή στη Νέα Υόρκη ή στο Λος Άντζελες φαίνεται πολύ χειρότερη από την μη-ζωή στη Λήθη.

Αν και έχω κάποια άποψη ή συναίσθηση για τη ζωή μετά θάνατον, δεν έχω κάποιο δόγμα. Αλλά καμία από τις παραπάνω εναλλακτικές δεν με τρομάζει, εκτός από αυτές που είναι τόσο παράλογες που δεν μπορώ να τις πάρω σοβαρά.

Όπως έγραψε κάποιος Ρωμαίος κάποτε:
Τίποτα να με κρατήσει στη ζωή.
Τίποτα να φοβηθώ στον θάνατο.


Σαν σήμερα ο Ρόμπερτ Άντον Γουίλσον άφησε τα "δεσμά της σάρκας" για να εξερευνήσει την ύπαρξη (η μη-ύπαρξη) πέρα από αυτά χωρίς να φοβάται τίποτε και χωρίς να ελπίζει τίποτε. Καλό ταξίδι.