Θέλω να σας μιλήσω για τον φίλο μου τον Terry Prachett, και δεν είναι εύκολο. Θα σας πω κάτι που ίσως δεν ξέρετε. Κάποιοι άνθρωποι έχουν γνωρίσει έναν καταδεκτικό άνθρωπο με γενειάδα και καπέλο. Νομίζουν πως γνώρισαν τον Sir Terry Prachett. Κάνουν λάθος.
Στα συνέδρια επιστημονικής φαντασίας πολλές φορές σου αναθέτουν κάποιον να σε προσέχει, να σε πηγαίνει από το ένα μέρος στο άλλο χωρίς να χαθείς. Πριν από κάποια χρόνια γνώρισα έναν τύπο που είχε αναλάβει αυτό τον ρόλο για τον Terry σε ένα συνέδριο στο Τέξας. Τα μάτια του βούρκωσαν στην ανάμνηση να πηγαίνει τον Terry από το μέρος της ομιλίας του στην έκθεση βιβλίου και μετά πίσω. "Τι χαρωπό γερο-ξωτικό που είναι ο Sir Terry", μου είπε. Και εγώ σκέφτηκα, Όχι. Όχι δεν είναι.
Τον Φεβρουάριο του 1991, ο Terry και εγώ υπογράφαμε βιβλία για το Good Omens, ένα βιβλίο που είχαμε γράψει παρέα. Βρισκόμασταν στο Σαν Φρανσίσκο. Μόλις είχαμε τελειώσει να υπογράφουμε σε ένα τοπικό βιβλιοπωλείο. Ο Terry κοίταξε το πρόγραμμα. Επόμενη στάση ήταν ένας ραδιοφωνικός σταθμός: είχαμε κανονίσει μια ζωντανή ωριαία συνέντευξη. "Από τη διεύθυνση βλέπω πως ο σταθμός είναι λίγο πιο κάτω", μου είπε ο Terry. "Και έχουμε περίπου ένα μισάωρο. Λέω να περπατήσουμε μέχρι εκεί".
Αυτό έγινε πολύ καιρό πριν, τις μέρες πριν τα GPS και τα κινητά τηλέφωνα και τις εφαρμογές για Ταξί και τα λοιπά χρήσιμα πράγματα που θα μπορούσαν να μας έχουν ενημερώσει μέσα σε λίγα λεπτά πως όχι, ο σταθμός δεν ήταν λίγο πιο κάτω. Ήταν αρκετά μίλια μακριά, σε ανηφόρα, και κυρίως περπατώντας μέσα από ένα πάρκο.
Όποτε περνούσαμε από κάποιο καρτοτηλέφωνο το χρησιμοποιούσαμε για να τηλεφωνήσουμε στο σταθμό, να τους πούμε πως γνωρίζαμε ότι είχαμε αργήσει για τη ζωντανή μετάδοση, και πως ειλικρινά, περπατούσαμε όσο πιο γρήγορα μπορούσαμε.
Στη διαδρομή εγώ προσπαθούσα να λέω χαρωπά και αισιόδοξα πράγματα. Ο Terry δεν έλεγε τίποτα, με έναν τρόπο που έκανε ξεκάθαρο πως οτιδήποτε έλεγα εγώ πιθανότατα θα έκανε τα πράγματα χειρότερα. Δεν τόλμησα να πω, σε κανένα σημείο της διαδρομής, πως όλα αυτά θα είχαν αποφευχθεί αν απλά είχαμε πει στο βιβλιοπωλείο να μας καλέσει ένα ταξί. Υπάρχουν κάποια πράγματα που δεν μπορείς να ξε-πεις, που δεν μπορείς να πεις σε κάποιον και μετά να παραμείνετε φίλοι, και αυτό θα ήταν ένα από αυτά.
Φτάσαμε στον ραδιοφωνικό σταθμό που βρισκόταν στην κορυφή ενός λόφου, πολύ μακριά από οπουδήποτε, αργοπορημένοι περίπου 40 λεπτά για την ωριαία μας συνέντευξη. Φτάσαμε ιδρωμένοι και λαχανιασμένοι και ο σταθμός μόλις μετέδιδε ένα έκτακτο γεγονός. Κάποιος πυροβόλησε μέσα σε ένα τοπικό McDonald's, μια είδηση που σίγουρα δεν θέλεις να είναι ο προπομπός μιας συνέντευξης για ένα χιουμοριστικό βιβλίο που μιλάει για το τέλος του κόσμου και για το γεγονός ότι όλοι θα πεθάνουμε.
Οι συντελεστές του σταθμού ήταν κι αυτοί θυμωμένοι μαζί μας και με το δίκιο τους: δεν έχει πλάκα να πρέπει να κάθεσαι να αυτοσχεδιάζεις όταν οι καλεσμένοι σου λείπουν. Δε νομίζω πως τα 15 λεπτά που είχαμε στον αέρα είχαν πλάκα. Αργότερα έμαθα πως ο Terry και εγώ είχαμε μπει στην μαύρη λίστα των ραδιοφωνικών σταθμών του Σαν Φρανσίσκο, γιατί το να αφήνεις τους παρουσιαστές μιας εκπομπής να μιλάνε μόνοι τους για 40 λεπτά είναι κάτι που οι δυνάμεις του ραδιοφώνου δεν ξεχνούν, ή συγχωρούν, πολύ εύκολα.
Παρόλα αυτά, σε λίγα λεπτά όλα είχαν τελειώσει. Γυρίσαμε πίσω στο ξενοδοχείο μας και αυτή τη φορά πήραμε ταξί. Ο Terry έβραζε με σιωπηλό θυμό: κυρίως με τον εαυτό του υποπτεύομαι, αλλά και με τον κόσμο που δεν τον είχε ενημερώσει πως η απόσταση του ραδιοφωνικού σταθμού από το βιβλιοπωλείο ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που υπολογίζαμε. Έκατσε μαζί μου στην πίσω θέση του ταξί άσπρος από θυμό, μια συμπυκνωμένη μπάλα οργής. Θυμάμαι είπα κάτι, προσπαθώντας να τον ηρεμήσω. Ίσως είπα πως δεν είχε έρθει και το τέλος του κόσμου, πως όλα τελικά πήγαν καλά και πως καλό θα ήταν να σταματήσουμε να είμαστε θυμωμένοι.
Ο Terry με κοίταξε. Είπε: "Μην υποτιμάς αυτόν τον θυμό. Αυτός ο θυμός ήταν η μηχανή που έδωσε ώθηση στο Good Omens". Σκέφτηκα τον τρόπο με τον οποίο έγραφε ο Terry, και τον τρόπο που ωθούσε και τους υπόλοιπους από μας μαζί του και ήξερα πως είχε δίκιο.
Υπάρχει μια οργή στον τρόπο γραφής του Terry Prachett: αυτή η οργή είναι η μηχανή που έδωσε ώθηση στον κόσμο του Discworld. Είναι επίσης ο θυμός απέναντι στον διευθυντή του σχολείου που αποφάσισε πως ο εξάχρονος Terry δε θα ήταν ποτέ αρκετά έξυπνος να περάσει τις εξετάσεις που οδηγούσαν τότε στο Γυμνάσιο, θυμός απέναντι στους πομπώδεις κριτικούς και απέναντι σε αυτούς που θεωρούν ότι η σοβαρότητα είναι το αντίθετο του αστείου. Θυμός απέναντι στους Αμερικανούς εκδότες του που δεν μπορούσαν να βγάλουν τα βιβλία του με επιτυχία.
Ο θυμός είναι πάντα εκεί, μια μηχανή που δίνει ώθηση. Όταν ο Terry έμαθε πως υπέφερε από μια σπάνια, πρώιμη μορφή της νόσου Alzheimer, ο στόχος της οργής του άλλαξε: ήταν θυμωμένος με το μυαλό του και το γενετικό του υλικό και, πάνω απ'όλα, έξαλλος με μια χώρα που δεν του επέτρεπε (ή σε οποιονδήποτε άλλον σε παρόμοια κατάσταση) να διαλέξει τον τρόπο και τον χρόνο του θανάτου του.
Και αυτός ο θυμός πιστεύω πως βασίζεται πάνω στην αίσθηση δίκαιου και άδικου που έχει ο Terry. Είναι αυτή ακριβώς η αίσθηση δικαίου που διατρέχει το έργο του και τα γραπτά του Terry και είναι αυτή η αίσθηση που τον οδήγησε από το σχολείο, την δημοσιογραφία, το γραφείο τύπου μιας εταιρείας ηλεκτρισμού, στη θέση που έχει σήμερα ως ένας από τους πιο αγαπημένους και επιτυχημένους συγγραφείς παγκοσμίως.
Είναι αυτή η αίσθηση δικαίου που τον κάνει, όταν γράφει για άλλα πράγματα, να παίρνει λίγο χρόνο και να κάνει σχολαστικές αναφορές στις επιρροές του - για παράδειγμα στον Alan Coren, που δημιούργησε πρώτος πολλές από τις τεχνικές σύντομου χιούμορ που ο Terry κι εγώ έχουμε χρησιμοποιήσει και αναπτύξει όλα αυτά τα χρόνια. Ή το υπέροχο, παραγεμισμένο, μεθυστικό Brewer's Dictionary of Phrase and Fable και τον συντάκτη του, τον Rev E Cobham Brewer.
Η συγγραφική φωνή του Terry είναι πάντα δική του: λαμπρή, ενημερωμένη, λογική, υπαινικτικά διασκεδαστική. Υποθέτω, πως αν κοιτάξεις επιπόλαια, μπορεί, ίσως, να την περάσεις για εύθυμη. Αλλά κάτω από οποιαδήποτε ευθυμία υπάρχουν τα θεμέλια της οργής. Ο Terry Prachett δεν είναι από τους ανθρώπους που θα προχωρήσει απαλά μέσα σε οποιαδήποτε νύχτα, καλή ή όχι.
Θα οργιστεί, όπως φεύγει, με τόσα πολλά πράγματα: ηλιθιότητα, αδικία, ανθρώπινη χαζομάρα και επιπολαιότητα, όχι μόνο με τον θάνατο του φωτός. Και, χέρι χέρι με τον θυμό, σαν άγγελος και δαίμονας που περπατούν στο ηλιοβασίλεμα, υπάρχει αγάπη: για τα ανθρώπινα πλάσματα, παρόλα τα ελλατώματά μας, για αντικείμενα, για ιστορίες, και κυρίως, αγάπη για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Για να το θέσω αλλιώς, ο θυμός είναι η μηχανή που τον ωθεί, αλλά είναι η μεγαλειότητα του πνεύματος που χρησιμοποιεί τον θυμό αυτό στην πλευρά των αγγέλων, ή καλύτερα για όλους εμάς, στην πλευρά των ουρακοτάγκων.
Ο Terry Prachett δεν είναι ένα χαρωπό γερο-ξωτικό. Ούτε καν. Είναι πολλά περισσότερα απ' αυτό. Καθώς ο Terry σύντομα θα προχωρήσει προς το σκοτάδι, οργίζομαι κι εγώ: οργίζομαι με την αδικία που θα μας στερήσει από - τι; Από 20 ή 30 ακόμα βιβλία; Από άλλο ένα ράφι γεμάτο ιδέες και πανέξυπνες φράσεις και παλιούς γνώριμους και νέους φίλους και ιστορίες στις οποίες οι άνθρωποι κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν, δηλαδή χρησιμοποιούν το μυαλό τους για να βγουν από μπελάδες στους οποίους μπλέχτηκαν χωρίς να σκέφτονται; Στην πραγματικότητα, η απώλεια αυτών των πραγμάτων δεν με θυμώνει όσο ίσως θα έπρεπε. Με θλίβει, αλλά σαν κάποιος που ήμουν μάρτυρας και συνδημιουργός κάποιων από αυτών, καταλαβαίνω πως όλα τα βιβλία του Terry Prachett είναι ένα μικρό θαύμα, και έχουμε ήδη αρκετά και δεν αρμόζει σε κανέναν μας να είναι άπληστος.
Οργίζομαι για την απώλεια ενός φίλου μου. Και σκέφτομαι "τι θα έκανε ο Terry με αυτόν τον θυμό;". Και τότε πιάνω την πένα μου και ξεκινάω το γράψιμο.
