Πως να φτιάξεις ένα σύμπαν που δε θα καταρρεύσει μετά από δύο μέρες - Philip K. Dick

Όταν έγραφα ιστορίες και μυθιστορήματα που ρωτούσαν «τι είναι πραγματικότητα;», πάντα ήλπιζα πως κάποια μέρα θα πάρω μια απάντηση. Αυτή ήταν και η ελπίδα των περισσότερων από τους αναγνώστες μου. Τα χρόνια πέρασαν. Έγραψα πάνω από 30 μυθιστορήματα και πάνω από εκατό ιστορίες, αλλά ακόμα δεν μπόρεσα να καταλάβω τι είναι πραγματικό και τι όχι. Μια μέρα, μια φοιτήτρια σε πανεπιστήμιο του Καναδά μου ζήτησε να της ορίσω τι εστί πραγματικότητα, για μια εργασία που έγραφε στο μάθημα της φιλοσοφίας. Το σκέφτηκα λίγο και τελικά της είπα, «Πραγματικότητα είναι αυτό, που ακόμα και όταν σταματάς να το πιστεύεις δε φεύγει». Αυτό ήταν ό, τι καλύτερο μπορούσα να σκεφτώ. Το περιστατικό συνέβη το 1972. Από τότε, δεν έχω καταφέρει να ορίσω την πραγματικότητα με μεγαλύτερη σαφήνεια.

Αλλά το πρόβλημα είναι πραγματικό, όχι ένα απλό διανοητικό παιχνίδι. Γιατί σήμερα ζούμε σε μια κοινωνία όπου πλαστές πραγματικότητες κατασκευάζονται από τα μίντια, τις κυβερνήσεις, τις μεγάλες πολυεθνικές, τις θρησκείες, ενώ υπάρχει η τεχνολογική υποδομή να μεταφέρονται οι ειδήσεις αυτές κατευθείαν μέσα στο μυαλό του αναγνώστη, του τηλεθεατή, του ακροατή. Μερικές φορές, όταν παρακολουθώ την 11χρονη κόρη μου να βλέπει τηλεόραση, αναρωτιέμαι τι διδάσκεται εκείνη την ώρα. Το πρόβλημα της λάθος κατανόησης, σκεφτείτε το λίγο. Ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα που δημιουργήθηκε για ενηλίκους παρακολουθείται από ένα μικρό παιδί. Τα μισά απ΄ όσα λέγονται και γίνονται πιθανώς παρανοούνται από το παιδί. Ίσως παρανοούνται όλα. Και το θέμα είναι, πόσο αυθεντικές ήταν οι πληροφορίες που παρουσιάζονταν εξ’ αρχής, έστω κι αν το παιδί ήταν ικανό να τις κατανοήσει όλες; Ποια είναι η σχέση μεταξύ μιας τυπικής τηλεοπτικής κωμωδίας με την πραγματικότητα; Ή των κάθε λογής εκπομπών με μπάτσους; Αυτοκίνητα που βγαίνουν εκτός ελέγχου, τρακάρουν και πιάνουν φωτιά. Οι αστυνομικοί είναι πάντα οι καλοί της υπόθεσης και πάντα κερδίζουν. Μην αγνοείτε αυτό το σημείο. Οι αστυνομία πάντα κερδίζει. Καλό μάθημα αυτό. Δεν πρέπει να πολεμάς την εξουσία και ακόμα κι αν τολμήσεις να το κάνεις, θα χάσεις. Το μήνυμα εδώ είναι να είσαι παθητικός. Και να συνεργάζεσαι. Αν ο Αστυνόμος Μπερέτα σου ζητήσει πληροφορίες, να του τις δώσεις, γιατί ο Αστυνόμος Μπερέτα είναι καλός άνθρωπος και πρέπει να τον εμπιστεύεσαι. Σε αγαπάει, και θα πρέπει να τον αγαπάς κι εσύ.

Οπότε στα γραπτά μου ρωτάω, τι είναι πραγματικό; Βομβαρδιζόμαστε ασταμάτητα από ψευδο-πραγματικότητες κατασκευασμένες από πολύ έξυπνους ανθρώπους που έχουν στη διάθεσή τους πολύ εξελιγμένους ηλεκτρονικούς μηχανισμούς. Δεν είμαι καχύποπτος σχετικά με τα κίνητρά τους. Είμαι καχύποπτος σχετικά με τη δύναμή τους. Έχουν πολύ από δαύτη. Και πρόκειται για τρομερή δύναμη: της δημιουργίας ολόκληρων κόσμων, κόσμων του μυαλού. Θα έπρεπε να ξέρω. Κάνω το ίδιο πράγμα. Είναι η δουλειά μου να φτιάχνω σύμπαντα, σαν τις βάσεις των μυθιστορημάτων μου. Και πρέπει να τα φτιάχνω με τέτοιο τρόπο ώστε να μην καταρρεύσουν δυο μέρες μετά. Ή τουλάχιστον αυτό ελπίζουν οι εκδότες μου. Παρόλα αυτά, θα σας εκμυστηρευτώ ένα μυστικό: μου αρέσει να χτίζω σύμπαντα που καταρρέουν. Μου αρέσει να τα βλέπω να ξεκολλάνε και μου αρέσει να βλέπω πως αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα οι χαρακτήρες των ιστοριών. Τρέφω μια μυστική αγάπη για το Χάος. Θα έπρεπε να υπάρχει περισσότερο. Μην πιστεύετε – και το λέω αυτό με τη μεγαλύτερη σοβαρότητα- και μην υποθέτετε πως η τάξη και η σταθερότητα είναι πάντα θετικά στοιχεία, σε μια κοινωνία ή σε ένα σύμπαν. Το παλιό, το σκουριασμένο, πρέπει πάντα να δίνει τη θέση του σε νέα ζωή και στη γέννηση νέων πραγμάτων. Προτού γεννηθεί το νέο, πρέπει να εξαλειφθεί το παλιό. Αυτή είναι μια πολύ επικίνδυνη συνειδητοποίηση, γιατί αυτό που ουσιαστικά μας λέει είναι πως πρέπει σε κάποια φάση να χωρίσουμε με οτιδήποτε μας είναι γνώριμο. Και αυτό πονάει. Αλλά είναι κομμάτι του σεναρίου της ζωής. Και εκτός και αν μπορέσουμε να ενσωματώσουμε ψυχολογικά την αλλαγή, τότε αρχίζουμε κι εμείς να πεθαίνουμε, εσωτερικά. Αυτό που λέω είναι πως τα αντικείμενα, οι συνήθειες, και οι παραδόσεις πρέπει να εξαλειφθούν έτσι ώστε να μπορέσει να ζήσει το αυθεντικό ανθρώπινο ον. Και είναι αυτό το αυθεντικό ανθρώπινο ον που μετράει περισσότερο απ’ όλα αυτά, ο βιώσιμος, ελαστικός αυτός οργανισμός που μπορεί να σηκωθεί στα πόδια του αφού πέσει, που μπορεί να αφομοιώσει και να κατανοήσει το νέο.

Ο προ-Σωκρατικός φιλόσοφος Παρμενίδης δίδασκε πως τα μόνα πράγματα που είναι αληθινά είναι αυτά που δεν αλλάζουν ποτέ… και ο προ-Σωκρατικός φιλόσοφος Ηράκλειτος δίδασκε ότι «τα πάντα ρει». Αν αντιπαραβάλουμε τις δύο αυτές διδαχές τότε καταλήγουμε στο εξής αποτέλεσμα: Τίποτα δεν είναι αληθινό. Βέβαια αυτός ο δρόμος σκέψης δε σταματάει εδώ: Ο Παρμενίδης δεν θα μπορούσε να έχει υπάρξει γιατί μεγάλωσε και γέρασε και πέθανε και εξαφανίστηκε, οπότε, σύμφωνα με τις διδαχές του, δεν υπήρξε, δεν ήταν αληθινός. Και ο Ηράκλειτος μπορεί να είχε δίκιο, ας μην το ξεχνάμε αυτό, οπότε αν ο Ηράκλειτος είχε δίκιο, τότε ο Παρμενίδης όντως υπήρξε, άρα, σύμφωνα με τις διδαχές του Ηράκλειτου, ίσως ο Παρμενίδης να είχε δίκιο, εφόσον ο Παρμενίδης εκπλήρωνε τις συνθήκες, τα κριτήρια, με τα οποία ο Ηράκλειτος έκρινε αν τα πράγματα ήταν αληθή ή όχι.

Τα λέω αυτά, μόνο και μόνο για να δείξω ότι όταν ξεκινάς να ρωτάς τι είναι πραγματικό και τι όχι τότε αρχίζεις να μπλέκεις με ανοησίες. Ο David Hume, ο μεγαλύτερος σκεπτικός απ’όλους, παρατήρησε μια φορά πως μετά από μια συνάντηση Σκεπτικών φιλοσόφων για να ανακηρύξουν την εγκυρότητα του σκεπτικισμού σαν φιλοσοφικό ρεύμα, όλα τα μέλη της συνάντησης έφυγαν από το χώρο χρησιμοποιώντας την πόρτα, και όχι το παράθυρο. Καταλαβαίνω αυτό που ήθελε να πει ο Hume. Όλα ήταν μόνο λόγια. Οι σοβαροί φιλόσοφοι δεν έπαιρναν αυτά που έλεγαν στα σοβαρά.

[…]

Το βασικό εργαλείο για τον χειρισμό της πραγματικότητας είναι ο χειρισμός των λέξεων. Αν μπορείς να ελέγχεις τον ορισμό των λέξεων, ελέγχεις τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν αυτές τις λέξεις. Ο Όργουελ το έδειξε ξεκάθαρα αυτό στο 1984. Άλλος ένας τρόπος να ελέγχεις τα μυαλά των ανθρώπων είναι να ελέγχεις τις αντιλήψεις τους. Αν καταφέρεις να τους κάνεις να βλέπουν τον κόσμο όπως εσύ, τότε θα σκέφτονται όπως εσύ. Η κατανόηση ακολουθεί την αντίληψη.

Και πως τους κάνεις να βλέπουν την πραγματικότητα που βλέπεις κι εσύ; Εξάλλου, είναι απλά μία πραγματικότητα ανάμεσα σε όλες τις άλλες. 

Οι εικόνες είναι ένα βασικό συστατικό: εικόνες. Αυτός είναι ο λόγος που η δύναμη της τηλεόρασης να επηρεάζει τα μυαλά των ανθρώπων, είναι τόσο μεγάλη. Εικόνες και λέξεις συγχρονίζονται. Υπάρχει η πιθανότητα πλήρους ελέγχου του τηλεθεατή, ειδικά του νεαρού τηλεθεατή. Η θέαση της τηλεόρασης είναι παρόμοια με την υπνοθεραπεία. Ένα εγκεφαλογράφημα κάποιου που βλέπει τηλεόραση δείχνει πως μετά από μισή ώρα το μυαλό αποφασίζει πως δεν συμβαίνει τίποτα και μπαίνει σε μια ενδιάμεση κατάσταση ύπνου-ξύπνιου, εκπέμποντας κύματα Άλφα. Αυτό συμβαίνει επειδή τα μάτια δεν κινούνται πολύ. Επίσης, πολλές από τις πληροφορίες είναι σε μορφή εικόνων και άρα περνάνε για επεξεργασία στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου αντί να επεξεργάζονται από το αριστερό, όπου εδρεύει η συνειδητή προσωπικότητα. Πρόσφατα πειράματα δείχνουν πως τα περισσότερα από αυτά που βλέπουμε στην τηλεόραση περνάνε κατευθείαν στο υποσυνείδητο. Απλά φανταζόμαστε πως βλέπουμε συνειδητά αυτά που γίνονται. Η πλειοψηφία των μηνυμάτων διαφεύγουν της προσοχής μας. Κυριολεκτικά, μετά από μερικές ώρες καθισμένοι μπροστά από την τηλεόραση, δεν ξέρουμε καν τι είδαμε. Οι αναμνήσεις μας είναι σποραδικές, όπως οι αναμνήσεις των ονείρων. Τα κενά γεμίζονται εκ των υστέρων συνήθως με ψευδείς «αναμνήσεις»*.

Συμμετέχουμε, χωρίς τη θέλησή μας, στην κατασκευή μιας ψευδούς πραγματικότητας και στη συνέχεια την καταβροχθίζουμε με λαιμαργία.

*ΣτΜ: Όσοι είστε υπερβολικά cool για την τηλεόραση, απλά αντικαταστήστε την λέξη με την οθόνη του υπολογιστή/laptop/smartphone σας. Δεν έχει αλλάξει κάτι.

Μετάφραση αποσπάσματος από το κείμενο του Philip K. Dick "How to Build a Universe That Doesn't Fall Apart Two Days Later", 1978. Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο ΕΔΩ